W kontekście starzenia się polskiego społeczeństwa i w dobie pandemii, profilaktyka zdrowotna zyskuje coraz większe znaczenie. Dotyczy to w szczególności osób po 40-tym roku życia, w największym stopniu narażonych na choroby cywilizacyjne. Ministerstwo Zdrowia zdecydowało właśnie o uruchomieniu programu Profilaktyka 40 Plus. Jego celem jest zachęcenie do wykonywania badań kontrolnych i umożliwienie wczesnego rozpoznania różnych schorzeń. O rządowej inicjatywie, potrzebach pacjentów i możliwościach dodatkowego ich wsparcia także w aptekach, mówi Anna Szydłowska, farmaceutka i Dyrektor ds. Opieki Farmaceutycznej w Gemini Polska.

W najbliższych dniach ruszy rządowy program Profilaktyka 40 Plus. Jak ocenia Pani ten pomysł? Z jakich potrzeb on wynika?

Tak, program Profilaktyka 40+ rusza już 1 lipca. Oceniam go bardzo pozytywnie i cieszę się, że dostrzeżono wyzwanie, przed którym stajemy. W roku 2020 r. zaciągnęliśmy olbrzymi dług zdrowotny jako społeczeństwo. Pandemia spowodowała znaczne pogorszenie się dostępu do usług opieki zdrowotnej. Spadała liczba wizyt lekarskich, także u pacjentów chorych przewlekle, zmniejszyła się liczba przeprowadzonych badań i podejmowanych działań profilaktycznych. Tymczasem choroby cywilizacyjne dotykają nas bez względu na okoliczności – również w czasie pandemii. Nagłe i długotrwałe ograniczenie aktywności fizycznej oraz stres spotęgowały ryzyko zachorowania na nie.

A efekty – jakich możemy się spodziewać?

Jeszcze przed pandemią długość życia mieszkańców Polski była wyraźnie krótsza niż przeciętna w krajach Unii Europejskiej - w przypadku mężczyzn o 4,2 lat, a kobiet o 1,7 roku. Być może wynika to z niskiej świadomości zdrowotnej. Dla przykładu, szacuje się, że co trzeci Polak nie wie, że choruje na nadciśnienie. Potrafi się ono rozwijać niemal bezobjawowo, a prowadzi do powikłań zagrażających życiu i zdrowiu, takich jak udar, zawał. Według WHO nadciśnienie tętnicze to pierwsza przyczyna przedwczesnych zgonów na świecie.

Od 1 lipca każda uprawniona osoba będzie mogła skorzystać z pakietu badań diagnostycznych w placówce medycznej, która będzie realizowała program Profilaktyka 40 PLUS. Tego typu działania profilaktyczne realizowane na szczeblu centralnym są niezbędne. Mają na celu zaktywizowanie Polaków, zwiększenie zainteresowania tematami dotyczącymi własnego zdrowia, zapewnienie dostępu do podstawowych badań oraz odbudowę naszego zdrowia po pandemii.

Czy takie projekty wystarczą, by skutecznie chronić zdrowie dojrzałych osób? Co jeszcze możemy zrobić?

Powiedziałabym, że to bardzo dobry początek. Ale potrzebujemy systematycznych i licznych kampanii edukacyjnych. Dostęp do badań to jedno, ale trzeba pracować również nad zwiększaniem świadomości wśród społeczeństwa. Potrzebna jest edukacja dotycząca zagrożeń, jakie niosą choroby cywilizacyjne, przeciwdziałaniu im i skutecznych terapii. Akcje profilaktyczne powinny być prowadzone wszelkimi dostępnymi kanałami. Pacjentów, którzy rozpoczynają leczenie należy otoczyć dodatkową opieką i wsparciem. Powinniśmy podejmować również działania zwiększające dostęp do lekarzy. Tu odpowiednie kroki są również planowane przez resort zdrowia. Od  1 lipca do końca 2021 r. zostaną zniesione limity przyjęć. Dzięki temu pacjenci będą mogli szybciej dostać się do specjalisty lub na specjalistyczne badania diagnostyczne. Dodatkowo istotnym wsparciem dla opieki zdrowotnej mogą być farmaceuci realizując, np. usługi opieki farmaceutycznej.

Po wejściu w życie Ustawy o Zawodzie Farmaceuty, w opiekę nad pacjentami w większym stopniu włączyć się mogą farmaceuci. Czy mogą również zaangażować się w profilaktykę 40+? W jaki sposób?

Oczywiście, że tak. W Polsce pracuje ponad 26 000 farmaceutów, którzy aktywnie mogą wesprzeć system ochrony zdrowia. Posiadają oni odpowiednie wykształcenie i kompetencje. Odciążając lekarzy przez realizację niektórych usług, mogą mieć realny wpływ na poprawę stanu zdrowia naszej populacji. Przez działania profilaktyczne, edukacyjne i wspierające terapię mogą przyczynić się do wcześniejszego wykrywania chorób i diagnozowania ich przez lekarzy oraz do unikania hospitalizacji spowodowanych późnym wykryciem powikłań. Czekamy na rządowe wytyczne dotyczące realnego wdrożenia opieki farmaceutycznej.

Liczba badań diagnostycznych możliwych do przeprowadzenia w aptece jest na razie ograniczona, ale od 16 kwietnia br. farmaceuta może już w placówce wykonać pomiar ciśnienia tętniczego. To prosty i czytelny parametr, który jest szybkim wskaźnikiem ogólnego stanu zdrowia. W krajach europejskich i w Stanach Zjednoczonych realizowanych jest wiele innych usług z zakresu opieki farmaceutycznej, które w znacznej mierze wspierają system ochrony zdrowia. Myślę, że powinniśmy iść w tym kierunku.

Warto stosować sprawdzone rozwiązania. Na jakich przykładach z rynków zagranicznych moglibyśmy się wzorować?

Dla przykładu w Holandii realizowana jest usługa opieki nad pacjentami rozpoczynającymi terapię nowym dla siebie lekiem. Farmaceuta edukuje z zakresu powikłań choroby i opowiada o tym, czego można się spodziewać podczas wdrożonej terapii. Dzięki kilkukrotnym, ponawianym w cyklach rozmowom, zwiększa się świadomość pacjenta na temat schorzenia, a farmaceuta ma możliwość weryfikacji stosowania leku i wystąpienia ewentualnych działań niepożądanych. Aby osiągnąć założone cele terapeutyczne, chory powinien przestrzegać zaleceń lekarskich w co najmniej 80%. Tymczasem, np. w nadciśnieniu tętniczym szacuje się, że ponad 50% pacjentów przerywa terapię w ciągu pierwszych kilku miesięcy. Praca nad świadomością chorego zwiększa jego zaangażowanie w terapię i czujność. Gdy mamy sytuację zaordynowanej jednej tabletki dziennie, to poprawienie regularności przyjmowania leku (wzrost tzw. compliance) o jedną tabletkę w tygodniu, przyczynia się do spadku ryzyka zawału o 8%–9% oraz zgonu o 7% (Bailey et al., 2010).  Opieka farmaceutyczna w tym zakresie zakłada ścisłą współpracę z lekarzem, która umożliwia efektywne prowadzenie pacjenta i leczenie.

Na jakie jeszcze usługi warto zwrócić uwagę?

Za granicą farmaceuci przeprowadzają również przeglądy lekowe, czyli okresową ocenę wszystkich preparatów stosowanych przez pacjentów z przewlekłą chorobą. Mogą także angażować się w akcje profilaktyczne. W Wielkiej Brytanii realizowane są usługi wsparcia w rzuceniu palenia, porady dotyczące ograniczenia spożywania alkoholu, NHS Health Check – czyli badanie ciśnienia krwi, cholesterolu lub glukozy we krwi w aptece, porady dotyczące zdrowego odżywiania i odchudzania oraz wiele, wiele innych. Farmaceuci również szczepią w aptekach. Do realizacji szczepień przeciw COVID również w Polsce zostaliśmy uprawnieni. To duży krok naprzód, który przełoży się na poprawę zdrowia i zwiększenie wyszczepialności całego społeczeństwa oraz skuteczną walkę z pandemią. Oznacza to wyższy poziom bezpieczeństwa i znacznie mniejsze koszty związane z leczeniem. Aktualnie apteki zgłaszają chęć wykonywania szczepień do NFZ.

Czyli opieka farmaceutyczna to nasza przyszłość?

Możliwości związane z opieką farmaceutyczną w Polsce są duże, choć tak późno zaczęliśmy ją wdrażać. Ustawa o Zawodzie Farmaceuty z 16.04 2021 to pierwszy krok. Warto czerpać z badań i wzorców europejskich, by dzięki szybkiej implementacji do polskiego systemu zdrowia móc szybko wspomóc pacjentów. 

Niezwykle ważne są działania profilaktyczne. Przyczyniają się do poprawy zdrowia, jakości życia oraz jego wydłużenia. Przykładowo, ocenia się, że gdyby każdy poddawał się zalecanej przesiewowej kolonoskopii, prawie nie istniałby problem zaawansowanego raka jelita grubego. Celem działań profilaktycznych jest też uświadomienie o konieczności zmiany stylu życia lub pewnych nawyków. Ułatwiamy pacjentom podejmowanie prozdrowotnych wyborów i decyzji. Uzupełnieniem tego są regularne badania. Dużo rolę mogą odegrać w tym procesie zaktywizowani farmaceuci.